img

Language Watch 4: Nǁng, Pustynia Kalahari

Nie, "Nǁng" nie jest literówką. Tak samo jak jego warianty "N|uu" czy "Nlu". Jak zobaczysz na filmie, jest to sposób na uchwycenie niektórych z unikalnych dźwięków klikania w tym zagrożonym języku, pochodzącym z pustyni Kalahari.

W rzeczywistości pozostało tylko 4-5 mówców, wszyscy w wieku 80-95 lat, w postaci Hannah Koper i jej sióstr (ostatni mężczyzna zmarł w 2013 roku), plus kilka osób, które mogą przypomnieć sobie pojedyncze słowa.

Nǁng jest jednym z rdzennych języków RPA, należącym do rodziny języków Tuu, występującym w części interioru, a także w sąsiedniej Botswanie. Posługują się nim przede wszystkim San - pierwsze plemię zbieraczy łowczych na tym terenie, znanych również jako "Buszmeni". Nǁng, przekazywany ustnie bez użycia form pisanych, jest jednym z najwspanialszych dźwięków w mowie, zawierającym 112 dźwięków, z których 45 to kliknięcia. Ich charakterystyczny dźwięk, "kliknięcie pocałunku", jest obecny tylko w jednym innym języku na świecie.

Niektórzy teoretycy uważają go za najbardziej starożytny ze wszystkich języków, który rozwinął się we wschodniej i południowej Afryce u zarania ludzkości - same kliknięcia mogą wskazywać na pierwsze próby artykułowania dźwięków w słowa. Inni ostrzegają przed próbami wrzucania do jednego worka języków społeczności łowców-zbieraczy, wskazując na bogatą różnorodność rasową, językową i kulturową.

Jednak to, co niewątpliwie łączy te ludy, to marginalizacja ekonomiczna i kulturowa oraz eksterminacja całych społeczności w falach ludobójstwa w drugiej połowieXIX wieku, w których brali udział nie tylko holenderscy koloniści, ale także inne plemiona łowców-zbieraczy. Po wielkiej urbanizacji w latach 30-tych XX wieku większość osób posługujących się językiem afrikaans i nama zaczęła się przystosowywać do mówienia w tych językach, aby lepiej zintegrować się z miastem. Era apartheidu stanowiła ostatni gwóźdź do trumny, a mówiący często padali ofiarą represji.

W 1973 roku, kiedy to ostatni mówcy zostali wysiedleni ze swoich pierwotnych terytoriów, język został uznany za wymarły, ale przetrwał dzięki ostatnim mówcom. Kobiety te jednak walczą o utrzymanie języka przy życiu, prowadząc zajęcia i przekazując swoją wiedzę, kulturę i historię. Sama Hanna Koper zasłużyła na medal za swoje próby zachowania języka, opierając się na wysiłkach stulatki Elsie Vaalboi z końca lat 90-tych, którą to walkę prowadziła aż do swojej śmierci w 2013 roku. Dzięki jej wysiłkom i mocy audycji radiowych udało się zidentyfikować kolejnych 25 rozproszonych mówców, których z kolei zmotywowało jej motto Sa ǁʼa ǃainsi uinsi ("Zmierzamy ku lepszemu życiu"). Inni mówcy, tacy jak Katrina Esau, znana jako "Królowa Katrina", w towarzystwie swojej wnuczki, przyłączyli się do walki, ucząc języka i walcząc o swoje prawa. Obecnie od trzydziestu do czterdziestu dzieci uczy się piosenek i zwrotów na zajęciach językowych.



Brytyjski socjolingwista Nigel Drawhall i lingwistka Sheen Shah badali mówców i pisali studia przypadków, a Uniwersytet w Kapsztadzie prowadził warsztaty mające na celu zachowanie języka i stworzył archiwa, aby zachować to, co pozostało. Gramatyka języka została opublikowana w 2011 roku przez Collins, a w celu szerszego rozpowszechnienia wiedzy napisano sztukę teatralną. Tymczasem południowoafrykańskie Radio Bush otrzymało grant na dalsze reprezentowanie lokalnych i rdzennych społeczności, z niektórymi reportażami w języku Nǁng, Stacja ucierpiała w czasach apartheidu, ale teraz odgrywa rolę w promowaniu różnorodności i dziedzictwa RPA.

Jest to jednak walka podjazdowa, ponieważ młodsze pokolenia nieuchronnie zmierzają w kierunku angielskiego i afrikaans, języków władzy. Nawet starsi, płynnie posługujący się językiem przyznają, że przez dziesięciolecia porzucili swój język, próbując dopasować się do otoczenia. Niemniej jednak jest nadzieja: jedna z 16-letnich uczennic wykazała się niezwykłą łatwością w Nǁng. i w przyszłości sama może zacząć go uczyć, odzyskując język, podobnie jak hawajski, z paszczy wymarcia.

Wszystko nie jest stracone. A jednak.


Na podstawie badań Marty Miglioranza z Translation Commons

Zobacz wszystkie wpisy z tej serii Language Watch



Paweł Czapla

Redakcja kolumbijczyk.pl

Zobacz również